Özel Nazlım Özel Eğitim  ve Rehabilitasyon Merkezi

Özel Öğrenme Güçlüğü Destek Eğitim Programı*

 

ÖZEL (ÖZGÜL) ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ NEDİR?

 

Özel (özgül) öğrenme bozukluğu, öğrenmenin belirli alanlarında görülen nörolojik kökenli, gelişimsel bir bozukluktur. Farklı Özel Öğrenme Güçlüğü tipleri okuma alanında “disleksi”, yazma alanında “disgrafi”, matematik becerilerinde “diskalkuli” ve sözel olmayan alanda “dispraksi”dir. Çocuk, bu ÖÖG çeşitlerine ait semptomlardan sadece birini gösterebilirken, semptomlar farklı kombinasyonlar (disleksi + disgrafi; disgrafi + diskalkuli gibi) halinde de görülebilir. Özel Öğrenme Güçlüğünün ilk belirtileri okul öncesi dönemde gözlemlenebilmesine karşın, sorunlar, genellikle çocuk ilkokula başlayıp harfler, rakamlar, sembollerle yoğun olarak çalışmaya başladığında fark edilir. “Çok zeki ama hala okumayı sökemedi”; “İfadeleri çok düzgün, çok akıllı bir çocuk ama yazısını okumak imkânsız/ters yazıyor”; “Çok yaratıcı ama okuması çok yavaş ve harfleri karıştırıyor”; “Harika okuyor yazıyor ama matematikte en kolay soruları bile çözemiyor” gibi ifadeler ÖÖG yaşayan çocukların ailelerinden sıklıkla duyduğumuz cümlelerdir. Farklı öğrenen bu çocuklar spesifik güçlükleri nedeniyle okuldaki pek çok derste sorun yaşarlar, tutarsız ve değişken performans sergilerler. İyi okuyamayan bir çocuk matematiği çok iyi anlasa bile problemleri düzgün okuyamadığı için matematikte de başarısız olur; sembolleri karıştıran bir çocuk aritmetik işlemlerini ters yapar; ya da yazma güçlüğü olan bir çocuk konulara hâkim olsa da okunaksız yazısı nedeniyle sınavlardan düşük not alır... Bu duruma organizasyon güçlükleri, kısa, uzun ve çalışan bellek sorunları, dikkatsizlik, duygusal ve sosyal sorunlar da eklenince akademik problemler daha da ciddi bir boyut kazanır

BELİRTİLERİ

Özel Öğrenme Güçlüğü’nün belirtileri; Okul Öncesi Çağı belirtileri, İlköğretim Dönemi belirtileri ve Ergenlik- Yetişkinlikte Dönemi belirtileri olmak üzere üç gruba ayrılabilir.

Okul Öncesi Dönemde Belirtiler

Okul öncesi dönemde tespiti yapılan Özel Öğrenme Güçlüğünde çok daha hızlı ve etkili yol alınabilirken, konuyla ilgili uzman ve bilginin ülkemizde henüz yeterince yaygın olmaması nedeniyle bu vakalar çoğunlukla atlanır. Okul öncesi dönemde aile ve öğretmenlerin aşağıdaki semptomlara karşı duyarlı olmaları kritiktir;

· Geç konuşma, telaffuz/artikülâsyon sorunları,

· Kısıtlı kelime bilgisi; isimlendirme/hatırlama ile ilgili güçlükleri,

· Temel kelimeleri karıştırma,

·Temel kavramları öğrenmede (özellikle sınıflandırma ve sıralama becerileri ile ilgili) güçlükler (renk, sayı, haftanın günleri, benzerlik, farklılık...),

· Kelimeleri ters söyleme ya da hecelerin yerini değiştirme (teşekkür→ tekeşşür; beşiktaş→ bekiştaş; mavi→ vami...),

· Konuşurken benzer sesleri karıştırma (f/v; m/n; b/m...),

· Gecikmiş el tercihi,

· İnce motor becerilerde (özellikle resim ve çizimlerle kendini gösteren), öz bakım becerilerinde ve sosyal becerilerde güçlükler/gelişimsel gecikme,

· Koordinasyon güçlükleri (ip atlama, bisiklete binme),

· Zaman – mekân – yön ile ilgili güçlükler (dün/bugün/yarın, inmek/çıkmak, ayakkabıları ters giymek, kitabı ters tutmak),

· Sözlü yönergeleri alma ve uygulamada güçlük,

· Dikkat ve yoğunlaşma güçlükleri.

İlköğretim Döneminde Belirtiler

İlköğretim dönemi sorunların artık okulla birlikte daha da belirgin olduğu zamandır. Bu dönemde gözlemlenen semptomlar;

· Yaşıtlarına kıyasla düşük akademik başarı, inişli çıkışlı performans,

· Sayı/sembol/harf/ses kavramlarını anlamada ve ilişkilendirmede güçlükler,

· Geç okuma; hatalı/yavaş okuma,

· Uzun/yeni kelimeleri okumada ve okuduğunu anlamada ve anlatmada güçlükler,

· Benzer görünüşteki harf, rakam ve sembolleri karıştırma (b/d/p/g; noktalı harfler; 6/9; +/x...),

· Okurken ve yazarken benzer sesteki harfleri karıştırma (f/v; m/n; b/m...),

· Okurken ve yazarken hecelerin yerini değiştirme (ve/ev; gibi/bigi...),

· Okumada kelimelerin sonunu yanlış söyleme/uydurma, satır atlama,

· Okuma ve yazıda harf, hece, sözcük atlama, ters çevirme, ekleme, birleştirme, uydurma,

· Okunaksız /yavaş /karmaşık/ ters yazı; bakarak yazmada ve diktede zorlanma,

· Yazılı ifade güçlükleri,

· Dağınık defter düzeni; imla ve noktalama hataları (büyük-küçük harf); bozuk satır düzeni (yukarı ya da aşağı kayan); uygun büyüklükle yazamama,

· Matematik sembollerini, kavramlarını ve geometrik şekilleri öğrenmede zorlanma, karıştırma,

· Matematikte eldeleri unutma, işleme ters taraftan başlama, işlem yapmadan doğrudan sonucu yazma,

· Özellikle çarpım tablosunu, kesirleri, grafikleri, ölçüm ve olasılıkları öğrenmede güçlük,

· Saat, zaman, tarih kavramlarını öğrenmede zorluk,

· Sıralama becerileri, yönergeleri takip etme ve organizasyon yapma ile ilgili güçlükler,

· Kısa süreli dikkat aralığı; yoğunlaşma ve bellek güçlükleri.

Ergenlik Dönemi ve Yetişkinlerde Belirtiler

Ergenlik döneminden önce tanılanan ve bu konuda destek alan Özel Öğrenme Güçlüğü vakaları, yukarıdaki akademik zorlukların pek çoğunda aldıkları desteğin nitelik, süre ve yoğunluğuna paralel olarak belirli ölçülerde ilerleme kaydederken ÖÖG’nün izleri aşağıda sayılan alanlarda, hiçbir destek almamış bireylerde çok daha yoğun olmak üzere gözlemlenmeye devam eder;

· Derste not tutmada zorluk,

· Dinlediğini/okuduğunu kavramada güçlük,

· Bellek güçlükleri,

· Konularda önemli olan noktaları belirleyemeyip gereksiz ayrıntılar içinde kaybolma,

· Yetersiz kelime bilgisi ve edinilmiş bilgi,

· Çalışmaya başlayamama; çalışırken çok çabuk dağılma; dikkatsizlik,

· Noktalama ve imla hataları,

· Düşük hızda ve yetersiz nitelikte okuma, yazma,

· Okunaksız, hatalı yazı,

· Düşünce ve ifadelerini organize etme, planlama, özetleme ve düzenlemede zorluk,

· Yabancı dil öğrenmede zorluk,

· Bilgiler arasında ilişki ve hiyerarşi kurma güçlükleri,

· Soyut kavramları anlamada zorluk,

· Okuma/yazma/matematiğe karşı ilgisizlik, isteksizlik,

· Zamanı kullanamama,

· El-göz koordinasyon güçlükleri,

· Yön bulamama,

· Organizasyon güçlükleri (dağınıklık, randevuları kaçırma, plan yapamama),

· Sıralama güçlükleri (kelime, fikir, dosya, sözlük...)

Tüm bu belirtilere ek olarak yaşanan akademik zorluklara paralel olarak gerçek potansiyellerini gösteremediklerinin farkında olan çocukların, tekrarlanan başarısızlık sonucu motivasyonları düşer, öz güvenleri incinir, aile, okul, sosyal ilişkileri hasar görür, sıklıkla duygusal sorunlar ve davranış bozuklukları gözlemlenir. Ergen ve yetişkin ÖÖG vakalarında “ben kendimi ifade edemiyorum”, “ben kendimi gösteremiyorum”, “ben farklıyım/tuhafım” cümleleri hâkim negatif düşünceler yansıtır.

TANI

Doğru tanı, değerlendirme, doğru müdahale ve desteğin şüphesiz ilk ve en kritik adımını oluşturmaktadır.

ÖÖG yaşayan bireyler tüm eğitimleri boyunca, psiko- pedagojik terapiye, akademik desteğe ve farklı değerlendirilmeye ihtiyaç duyarlar. Gerçekte farklı düşünme, yaratıcılık, geniş ve zengin hayal gücü, ilginç ve özel ilgi alanları, gelişmiş sağ beyin fonksiyonları, sanata yatkınlık gibi pek çok güçlü özelliğe sahip bu bireylerin özgüvenlerini koruyup öne çıkarmak da terapi sürecinin mutlaka önemli bir parçasını oluşturmalıdır.

EĞİTİM PLANLAMASI

Özel (Özgül) Öğrenme Güçlüğü tanısı olan bir bireyin alacağı eğitimi planlamak, bireyin göstereceği gelişim için en önemli maddedir. Konusunda uzman, kadrosu yeterli bir merkez olan kurumumuz uzman psikologu, okul öncesi öğretmeni ve zihinsel engelliler öğretmenleri ile bireyin amacına ve rehberlik araştırma merkezi raporlarına göre en uygun programı belirlemekte ve çalışmalarını bu yönde gerçekleştirmektedir.

 

Bu programda hizmet veren uzman kadromuz üniversitelerden lisans ve lisansüstü dereceye sahip;

Özel Eğitim Uzmanları,

Zihinsel Engelli Sınıf Öğretmenleri,

Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Öğretmenleri,

Okul Öncesi Öğretmenleri,

Psikologlardan oluşmaktadır.

 

 

 

      

 

 

ÖZEL (ÖZGÜL) ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ TANISI ALMIŞ BİREYLERİN EĞİTİMİNDE BAŞARI İÇİN GEREKLİ STRATEJİLER

 

• Çocuğunuzun durumunu olduğu gibi kabul edin. Öğrenme bozukluğunun ortaya çıkma sebebi ne olursa olsun önemli olan sizin sorunun varlığını kabul edip çözüme yönelmenizdir. En uygun ve yeterli yardım verilebilmesi şansı ‘evet benim çocuğumda öğrenme bozukluğu var’ diyebilmektir.

• Bu güçlüğün üstesinden gelmesi için çocuğun yardım, psikolojik destek ve eğitim yöntemlerinden yararlanmasına olanak sağlayın.

• Pek çok işi başarabilecek kapasitede olduğunu unutmadan yapamadığı işler konusunda onu yüreklendirin ve destekleyin. Kendini değerli hissetmesi ve kendine güvenmesi açısından onun yaşamında desteğinizin önemli olduğunu unutmayın.

• Başarması için baskı yapmadan yapabileceği basit işlerden başlayarak, onun zoru başarmada istekli olmasını sağlayın.

• Çocuğunuza okulla ilgili çok fazla soru sormayın. Zaten okulda sorun yaşayan bu çocuk başarısızlığı evde gündeme getirmekten kaçınacaktır. Bekleyin ve sabırlı olun. Bir gün mutlaka başardıklarını sizle paylaşacaktır.

• Disiplin kurallarında tutarlı ve kararlı olun. Bu sayede çocuğunuz kendisini güvende hisseder ve uyması gereken kurallar bütününü net bir biçimde idrak eder.

• Bazı çocuklar işiterek, bazıları görerek daha iyi öğrenirler. Daha iyi öğreneceği alanı uzmanınızla konuşarak tespit etmeye çalışın ve öğretim yöntemlerinde bu alanından yardım alın. Örneğin; İşiterek daha iyi öğrenen bir çocuğa, konuyu siz anlatarak veya okuyarak yardımcı olabileceğiniz gibi bir teyp kasetinden de yararlanabilirsiniz. Görerek daha iyi öğrenen çocuğun yazarak veya görsel mesajlar olarak, örneğin, bilgisayar yardımı ile öğrenmesine yardımcı olabilirsiniz.

• Öğrenmeyi etkileyen unsurlardan biri yapabildiğini görerek, yaptıklarından zevk almaktır. Kolaydan zora doğru adım adım gidip başarısını destekleyin.

• Çocuğunuzun öğretmenini tanıyın. Çocuğunuza gerçekten yapabileceğiniz yardımlar için söz verin. Çocuğunuz için ne kadar ilave zamana ihtiyacınız olduğunu ve istekle ne kadar süreyle çalışabileceğinizi düşünün. Kısa bir süre serbest zamanınız olabilir ama bu süreyi çocuğunuzla geçirmeniz size zor gelebilir. Öğretmenle evde çocuk için organize eteğiniz rutin faaliyetleri konuşun çocuğunuz okulda da ayrı faaliyetleri sizin yokluğunuzda yalnız başına sürdürebilsin.

• Çocuğunuzun büyümesi ve gelişmesinde çok büyük bir etkiniz olduğunuzu bilmelisiniz. Ne yapmalısınız ki onda bir gelişme olsun? Mümkün olduğunca çocuğunuzun öğrenim çalışmasına katılmaya gayret edin.

• Uzun vadeli tehditlerde bulunmayın. Cezalandırma, istenmeyen davranışın hemen ardından yapılmalıdır. Altı hafta boyunca T.V. izlemekten engellenmek çocuğunuza sadece hayal kırıklığı ve engellenme hissi verecektir.

• Çocuğa karşı anne, baba, öğretmeni, özel eğitim öğretmeni aynı dili kullanmalıdır.

• Başarması için baskı yapmayın, destek olun.

• Çocuğunuzun bağımsız hareket etme çabalarını engellemeyin, destek olun. Onu başka çocuklar ile kıyaslamayın.

• Öğretmenle çalışırken, öncelikle evde ve okulda yapılan çalışmaları karşılaştırarak, çocuğunuzun yaptığı hatalarda belli bir benzerlik olup olmadığına dikkat edin. Örneğin, evde siz onunla tek olarak çalıştığınızda mı, okulda tek başına çalışırken mi yoksa bir grup çalışmasında mı daha iyi sonuç alıyor? Hangi ortamda daha iyi işler yaptığını bilmek, onun öğrenme biçimini daha iyi anlamanızı sağlayacaktır.

• Bir özel eğitim uzmanından evde uygulayacağınız teknikler hakkında bilgi alın.

• Ev ödevlerini ve okul projelerini yazması için bilgisayar kullanmasına imkân sağlayın. Bir düzeltme programı kullanırsanız bilgisayar doğru yazma konusunda ve oyunlar aracılığıyla diğer okul konularında çocuğunuza yararlı olabilir.

• Eğer çocuğunuz harfleri ters yazıyorsa, okul eşyalarının yanı sıra, taşıyabileceği büyük bir kart üzerine alfabedeki harfleri yazın. Bir harfi nasıl yazacağından emin olmadığı zamanlar bu kartı kullanabilir. Eğer sayılar konusunda da aynı güçlüğü çekiyorsa, rakamları da böyle bir karta yazabilirsiniz. (Harfleri ters yazmak 7 yaşına kadar normaldir.)

• Doğru yazmakta zorlanıyorsa, hecelenecek kelimelerin listesini beş sözcüklük gruplara bölün ve her gün bir grubu çalışan. Örneğin, önce kelimeleri ezberletin, bunları aklıdan yazsın, sonra siz hatalarını düzelttikten sonra yeniden yazsın. Heceleyerek yazmakta çok zorlanıyorsa, o zaman heceleme yerine kelimeyi ezberlemesini sağlayın.

• Eğer çocuğunuz matematik problemlerinde zorlanıyorsa onunla birlikte 1- 2 ve 3. sınıflar için 15 dakika; 4- 5 ve 6. sınıflar için 30 dakika boyunca yukarıdaki adımları kullanarak matematik çalışın. Yenilere geçmeden önce eski konuları gözden geçirin. Bu çalışmaları çocuğunuz aşırı zorlanıp duygusal bir kırıklık yaşanmadan önce bitirmeye dikkat edin.

• Okumayı öğrenmekte güçlük çekiyorsa, 5 ve 6. sınıfa kadar her gün evde ona bir şeyler okuyun. 4 ve yukarı sınıflar için, fen ve sosyal bilgiler gibi konularda ödevlerini ona yüksek sesle okursanız ve ardından da ondan kendi kendine okumasını isterseniz, çocuğunuz okuma problemlerine rağmen sınıfındaki arkadaşlarından geri kalmamayı başarabilir.

• Çocuğunuz için yapabileceğiniz bir başka şey de, onu spor, müzik ya da sanat gibi kolay başarı gösterebileceği eğlenceli alanlara yönlendirmektir. Yalnız bunları yüksek notlarla ya da bitmiş ödevler için ödül olarak kullanmayın. Öğrenme güçlüğü olan bir çocuk, derslerin dışındaki alanlarda da kendisini iyi hissetmek ihtiyacındadır. Bu durumu hep aklınızda tutun.

• Hangi yardım programını kullanırsanız kullanın, başarı kadar harcadığı çaba için de çocuğunuzu ödüllendirin ve onu yüreklendirin. Zor bir problemle uğraşırken sebatkâr olmayı öğrenmesi de çok önemlidir. Çaba göstererek başarıya ulaşma örnekleri yaşamazsa, bir çeşit öğrenilmiş çaresizlik içinde kalıp ne yaparsa yapsın öğrenemeyeceğini düşünmeye başlayabilir.

• Öğrenme yetersizliği olan çocukların diğer çocuklardan az olmamak üzere daha çok uyarıcıya ihtiyaçları vardır. Bunun için en iyi yol, iş yaparken yaptığınız iş hakkında çocuğa açıklamalarda bulunmanız, onun söylediğini dinlemeniz, konuşması için çocuğu konuşmaya teşvik etmeniz gerekmektedir. Ayrıca çocuktan yapmasını istediğiniz iş üzerinde ısrarlı olun. Eğer çocukta her sabah pijamalarını katlaması yapabileceği bir iş ise bir gün bunu her sabah yapmasını isteyiniz.

• Çabaları hiç ödüllendirilmezse ve hiç başarıya ulaşmazsa da kolayca motivasyonunu kaybedebilir. Oysa öğrenme güçlüğü olan bir çocuğun motive olması çok önemlidir çünkü böyle bir rahatsızlığı olmayan çocuklardan çok daha fazla çaba harcaması gerekir.

​

​

*Uzm. Psk. Pınar Fidancı'dan alıntılanmıştır.